KENT ve SANAT

Bir kent içinde neler barındırır? Binaları, caddeleri, parkları, hayvanları, insanları vs. ... Bunun dışında neler var? Bakkalı, simitçisi, iş adamı, esnafı, mühendisi, sanatçısı... 1990 da (daha az büyük kent havasının olduğu yıllarda yani) ayrıldığım ve 2014 de geri döndüğüm kent-Antalya' da diğer kentlerden farksız bir şekilde bunları içinde barındırmakta.  Kent her şeyi ile bir bütün olarak nefes almakta. Sanatçıların da  bu bütünün fedakar ve cefakar bir parçası olarak varlıkları sıklıkla hissedilmektedir. Hayatın farklı pencerelerinden, farklı açılarından, farklı yönlerinden bakmasına rağmen bir çok sanatçı bu kentin havasını ortak soluyarak eserlerini üretirler. Farklı bakış açılarına rağmen  ortak paydalarda kesişen yaşam noktaları ve  heyecanlar da buluşulmuştur illa ki. Hatta farklı zamanlarda ki, farklı yıllarda ki yaşamlarla kesişmiştir heyecanlarımız. Tıpkı benim bugün Tophane Çay Bahçesinden deniz  manzarasına  bakarken duyduğum büyük heyecanı, 1938 yılında Ressam Cemal Tollu' nun  da aynı coşkuyu hissederek  tuvaline  yansıtmış olabileceği  gibi.  

     Resim 1: "Tophane Rıhtımında Akşam" 1938. 39x 46 cm. T.Ü.Y.B.

Cemal Tollu, erken dönem Cumhuriyet politikası gereği 1938-1943 yıllarında düzenlenen "yurt gezileri" kapsamında Anadolu' yu ve insanını tanımak, resmetmek için görevlendirilmişti.  Bir tek Tollu değildi tabi, yurt gezilerinde bir çok ressam görevlendirildi. Bu gezilerde görevlendirilen diğer ressamların arasında  Abidin Dino, Ali Karsan, Ayetullah Sümer, Cevat Dereli, Malik Aksel, Refik Epikman, Sabiha Bozcalı,  Turgut Zaim, Z. Faik İzer, A. Hakkı Anlı, Arif Kaplan, B. Rahmi Eyüpoğlu, E. Hakkı Köseoğlu, Eşref Üren, Halil Dikmen, Hamit Görele,  Hikmet Onat, İbrahim Çallı, Kemal Zeren, Melahat Ekinci, Nurullah Berk, Şefik Bursalı, Şeref Akdik, Zeki Kocamemi, Saim Özeren, Sami Yetik, Feyhaman Duran, A. Avni Çelebi, Mahmut Cuda, Cevat Coşkun, Elif Naci, Nurettin Ergüven, Nusret Karaca, Salih Urallı, Avni Arbaş Cemal Bingöl' ü sayabiliriz. 

            Resim 2:"Antalya' dan"

Bu dönemlerde, her yıl on ressam çeşitli illere dağıldı ve resimler yaptılar. Antalya' nın dışında Edirne, Bursa, Konya, İzmir, Gaziantep, Malatya, Trabzon, Rize,     Erzurum’a  gönderildiler.  Üzücü bir şekilde, o yılların şartlarında sağlıklı bir kayıt tutulamadığını ve eserlerin   de bir kısmının kayıp  olduğunu göz önünde bulundurarak, yurt gezilerinde  de yaklaşık olarak  kırk sekiz ressamın  altmış üç kente gönderilerek,  altı yüz yetmiş beş  eser ürettiği bilgisi verilebilir. 

Resim 3: "Limanda Fırtına" 50x65 cm. T.Ü.Y.B                                                                          

 Amaç ne idi peki? Halka resim, heykel gibi plastik sanatları tanıtmak, sanatçı ve halkın yakınlaşmasını sağlamak, sanatçıya maddi ve manevi destek sağlamak diyebiliriz. Gezilerin ardından sergiler ve yarışmalar düzenlenilmekte idi. Devlet, sergilenen bu eserleri alarak sanatçılara destek olmakla birlikte sanata öncülük de yapmış olmaktaydı.

Resim 4: "Antalya' da Ağaçlı Bir Köşe" T.Ü.Y.B.                                                             

             Cemal Tollu aslında bir atölye ressamıdır. Atölyesinde figür ve portre çalışmaktadır. Yurt gezileri kapsamında geldiği Antalya' da ise doğa ile iç içe kalarak, manzara resimleri yapmıştır. Eski eserlerine nazaran daha canlı renkler kullanmıştır. Daha ferah ve hareketli eserler üretmiştir. Sağlam deseni, kurgucu ve birleştirici tekniği ile yöresel renkleri ustaca  birleştirmiştir. Ayrıca,  Cemal Tollu bu gezilerde on dokuz resim yaparak  en fazla eserle dönen kişi olduğu bilinmektedir. 

       Resim 5: "Burdur" 33x46 cm. T.Ü.Y.B.

Tollu' nun Antalya gezisinde yaptığı eserleri şunlardır; "Tophane Bahçesinde Akşam", "Rumkuş", "Liman ve Un Fabrikası", "Akköprü Ziraat İstasyonunda Fidanlı Bir Yol", "Akköprü Ziraat İstasyonunda Köylüler", "Kuyulu Kahve" "Köprü Çayı", "Limanda Fırtına", "Antalya Limanı", "Antalya Feneryolu", "Alanya", " Alanya kale İçinden", "Bir Sokak", "Antalya Ağaçlı Bir Köşe", "Manavgat Nafia Köprüsü", "Manavgat Vadisi" 

Tollu ayrıca Burdur insanını gündelik yaşamını konu alan resimlerde yapmıştır. Burdur Gölü kıyılarında kendir söken kadınları, hasat yapan köylüleri de resmetmiştir. Bunlardan bazıları "Kendir Söken Kadınlar", "Manastır Mahallesi", "Burdur", "Divan baba Cami", "Bucaklı Kızlar", "Bucak' ta Manzara", "Bucak' ta Sokak", "Kestel Kapı", "Bucak", "Pülümürlü Mustafa", "Burdur' da Yol" resimlerine örnektir.

Sonuç itibarı ile, Antalya bir zamanlar bir ressamı ağırladı diyebiliriz. Cemal Tollu. O da kendi bakış açısıyla yaptığı çalışmalarıyla  geriye dönemin ruhunu yansıtan, kent belleğini tetikleyen eserler bıraktı. Antalya ise, o günden bu güne değişen kent dokusu ve toplumsal yapısına rağmen bir çok sanatçıya  ilham vermeye ve modellik yapmaya devam etmektedir.

                                                                                     Ayşe Özmak Mercan

  

    Resim 6: " Hasat" 

         Resim 7: "Kendir Söken Kadınlar"  33x41 cm. A.Ü.Y.B

           Resim 8: Akköprü Ziraat İstasyonunda Köylüler

           Resim 9: "Antalya Çevresi (Köprü)"